Uzależnienie od leków lub inaczej lekomania to stan, który jest spowodowany dłuższym stosowaniem leku bądź kilku różnych substancji. Przyjmowane środki wpływają na czynności psychiczne i somatyczne, co prowadzi do zmiany zachowania uzależnionej osoby. Dlatego leczenie tej choroby jest dość trudne i wymaga profesjonalnych metod.
Jakie są objawy uzależnienia od leków?
Uzależnienie mogą powodować zarówno środki przypisywane przez lekarza, jak i preparaty bez recepty. Jest to jeszcze groźniejsze ze względu na łatwy dostęp do tych substancji, nawet bez wyraźnych wskazań medycznych. Najczęściej uzależniają leki nasenne i uspokajające, a także opioidowe leki przeciwbólowe oraz substancje dopingujące. Niekiedy uzależnienie powodują również krople do nosa oraz leki hormonalne.
Uzależnienie od leków jest trudne do zdiagnozowania, tym bardziej że nawet chora osoba nie chce przyznać się do nadużywania tych środków. Wtedy niezbędna jest dokładna obserwacja, bo tylko wtedy będziesz mógł dostrzec objawy zależności lekowej, czyli np.:
- nadmierną koncentrację na zdobywaniu leków,
- pojawienie się uporczywych objawów zespołu abstynencyjnego – po 10 do 48 godzin od odstawienia leków,
- przyjmowanie coraz większych dawek leków, co jest spowodowane uodpornieniem organizmu na dane substancje,
- regularne przedłużanie kuracji przypisywanych przez lekarza – nawet o 6 tygodni,
- zmiany osobowościowe np. niskie zdolności psychosomatyczne,
- uczucie niepokoju i lęku,
- brak apetytu,
- drżenie mięśni,
- nudności,
- bezsenność.
Najczęściej występujące objawy odstawienia leków
Praktycznie niemożliwe jest samodzielne wyleczenie uzależnienia od leków. Przede wszystkim ze względu na silną zależność psychiczną oraz pojawienie się objawów zespołu abstynencyjnego – są bardzo podobne do tych, występujących przy alkoholizmie i narkomanii. Na początku zazwyczaj odczuwalne są bóle głowy i mięśni, a także drgawki, zawroty głowy oraz dokuczliwe objawy związane z układem nerwowym np.:
- stany depresyjne,
- płaczliwość,
- lęki,
- bezsenność oraz ospałość,
- nerwowość, a nawet agresja,
- pogorszenie koncentracji,
- urojenia, halucynacje i omamy – występują jedynie w przypadku silnego uzależnienia od leków.
Sygnały wskazujące na uzależnienie od leków
Terapeuci wyodrębnili szereg sygnałów, które wskazują na wystąpienie zależności lekowej. Należą do nich m.in.:
- sięganie po substancje farmaceutyczne nawet bez wyraźnych wskazań medycznych,
- stopniowe zwiększanie dawek przyjmowanych leków,
- przyjmowanie środków farmaceutycznych nawet po ustaniu objawów choroby,
- umawianie się na wizyty lekarskie do wielu specjalistów, aby zdobyć kilka lub nawet kilkanaście recept na dany lek,
- częste wizyty w gabinetach lekarskich,
- mieszanie kilku leków o takim samym działaniu np. przeciwbólowych i uspokajających,
- lęk pojawiający się w momencie kończenia się zapasów leków.
Już lekarz rodzinny powinien dostrzec pierwsze sygnały wskazujące na uzależnienie od leków. Zazwyczaj występują wtedy wzory zachowań, które powinny wzbudzić niepokój. Szczególnie dotyczy to:
- próśb o przypisanie konkretnych leków – zazwyczaj pacjent tłumaczy się tym, że zamienniki w ogóle nie pomagają,
- pewności, że tylko mocniejsze dawki przynoszą oczekiwany skutek,
- próby manipulacji – pacjent stwierdza, że nie zdążył wcześniej wykupić leków,
- wizyty u kilku różnych specjalistów.
Na czym polega proces diagnostyczny osoby uzależnionej od leków?
Pierwszym krokiem w leczeniu uzależnienia od leków jest prawidłowa diagnoza. Kluczowe jest to, żeby chory sam przyznał się przed sobą i bliskimi, że ma problem z lekomanią. Na dalszych etapach leczenia ważna jest też motywacja, bo to ona pomoże przezwyciężyć objawy zespołu abstynencyjnego. Niekiedy niezbędna jest interwencja rodziny bądź przyjaciół, bo dopiero to stanowi dla chorej osoby impuls do zastanowienia się nad swoim zachowaniem.
Osoby z podejrzeniem lekomanii powinny rozpocząć proces diagnostyczny od wizyty u lekarza rodzinnego, który następnie może skierować pacjenta do specjalisty od uzależnień bądź poradni psychologicznej.
Lekarz pierwszego kontaktu będzie chciał ustalić, z jaką częstotliwością i jakie leki były przyjmowane przez pacjenta z podejrzeniem lekomanii, Poza tym będzie próbował dowiedzieć się, do jakich zmian w życiu prywatnym, rodzinnym i zawodowym ostatnio doszło u osoby z podejrzeniem lekomanii. Specjalista z pewnością będzie też chciał wiedzieć, czy próby odstawienia konkretnych środków farmaceutycznych zakończyły się pojawieniem objawów zespołu abstynencyjnego.
Kolejnym krokiem podczas diagnozy jest sprawdzenie, jaki jest stan fizyczny pacjenta. Dlatego potencjalny lekoman jest poddawany badaniom np. badaniu krwi. W ten sposób możliwe jest ustalenie stopnia uzależnienia i konieczności poddania leczeniu czy detoksykacji.
Jakie są sposoby leczenia lekomanii?
Po rozpoznaniu uzależnienia od leków niezbędne jest przejście do kolejnych etapów leczenia tej choroby. Można stosować różne metody w zależności od tego, jak silne jest uzależnienie. Wiele zależy również od rodzaju przyjmowanych substancji. Jednak zazwyczaj niezbędna jest detoksykacja, porady i terapie behawioralne, a także programy rehabilitacyjne oraz terapie grupowe. Niekiedy potrzebne jest też wsparcie medykamentami, ale w przypadku uzależnienia od leków ta metoda jest rzadko stosowana.
Niezbędne jest przeprowadzenie bezpiecznego odstawienia leków uzależniających. Dzięki temu uda się osłabić objawy zespołu abstynencyjnego. Dlatego na początku zmniejszana jest dawka oraz częstotliwość przyjmowanych medykamentów. Niekiedy ten proces trwa nawet 30 dni.
Na czym polega detoksykacja w leczeniu uzależnienia od leków?
Leczenie uzależnienia od leków trzeba rozpocząć od detoksykacji organizmu, która powinna odbywać się w specjalistycznym ośrodku. Niezbędna jest też kontrola lekarska, bo ten proces może być trudny dla pacjenta, a przede wszystkim przyczyniać się do powstania bolesnych dolegliwości. Sam proces detoksykacji polega na stopniowym zmniejszaniu dawek konkretnych medykamentów i zastępowaniem ich środkami o terapeutycznym działaniu. Mogą to być np. leki przeciwdepresyjne.
Podczas detoksykacji pacjent z pewnością będzie odczuwał silną potrzebę sięgnięcia po lek, od którego jest uzależniony. Poza tym pojawią się symptomy zespołu abstynencyjnego. To wszystko sprawi, że ten okres będzie dla uzależnionej osoby niezwykle trudny i bolesny. Większość placówek rekomenduje, aby w tym czasie ograniczyć liczbę odwiedzin – jeśli pacjent znajduje się w stacjonarnym ośrodku. Znacznie zwiększa to szanse na pozytywne zakończenie leczenia, bo rodzina jest bardziej podatna na manipulacje ze strony uzależnionej osoby.
Terapia leczenia lekomanii – na czym polega?
Jednym z najistotniejszych etapów leczenia uzależnienia od leków jest psychoterapia. Czas leczenia jest indywidualnie dopasowywany do potrzeb pacjenta, bo zależy od złożoności danego problemu. Zazwyczaj jest to ustalane po rozmowie z uzależnioną osobą oraz tuż po badaniach lekarskich.
W stacjonarnych ośrodkach leczenia uzależnień stosowane są zarówno terapie indywidualne, jak i grupowe. Podczas takich spotkań pacjent poznaje działania przyjmowanych leków, wspólnie z terapeutą ustala psychologiczne podłoże uzależnienia i uczy się nowych zachowań, które pozwolą mu w przyszłości poradzić sobie w trudnych sytuacjach.
Szczególnie w leczeniu uzależnienia od benzodiazepinu, który znajduje się w środkach uspokajających i nasennych, dobrze sprawdza się model społeczności terapeutycznej. Wtedy pacjenci wspólnie pracują lub zdobywają nowe umiejętności, a dzięki temu uczą się nawiązywać właściwie relacje i zwalczać objawy zespołu abstynencyjnego.