Substancje psychoaktywne to takie, które ze względu na swoje działanie wpływają na pracę naszego mózgu, a w efekcie zmieniają nasze zachowanie, emocje czy sposób rozumowania. Krótko mówiąc: w znacznym stopniu wpływają na naszą psychikę. Wśród tego typu środków znajdziemy zarówno te nielegalne, jak i legalne (należy do nich chociażby popularny i powszechnie spożywany alkohol). Jak działają poszczególne rodzaje substancji psychoaktywnych?

W uproszczeniu można powiedzieć, że chęć do odurzania się substancjami psychoaktywnymi towarzyszy nam od zawsze – pierwsze dowody na to, że ludzie korzystali ze środków psychotropowych, mają obecnie 10 tysięcy lat! W tamtym czasie odkrywano głównie psychoaktywne właściwości roślin, natomiast dzisiaj oprócz nich używa się także wielu środków syntetycznych.

Czym są substancje psychoaktywne? Najogólniej rzecz ujmując, nazywamy tak każdy środek, który w bezpośredni sposób oddziałuje na czynności mózgu, powodując rozmaite zmiany nastroju, zachowania, spostrzegania i świadomości. Oprócz substancji, których posiadanie i używanie jest zabronione przez prawo, do tej kategorii należy również wiele środków legalnych i powszechnie wykorzystywanych, takich jak alkohol lub leki stosowane w psychiatrii.

Z pewnością wielu z nas bagatelizuje wpływ, jaki substancje psychoaktywne mają na nasz organizm. W końcu chyba każdy przynajmniej raz (na którym zresztą rzadko się kończy) pił alkohol i nie odczuł z tego powodu dotkliwych skutków ubocznych. Jeśli udało nam się nie przesadzić z jego ilością – mogliśmy niemal wcale nie poczuć jego działania na nasze ciało. Niestety, to właśnie te właściwości, które powszechnie uznajemy za zalety środków psychotropowych, stanowią o tym, że są one niebezpieczne. Alkohol czy narkotyki nie są przyjmowane „dla smaku” (a przynajmniej nie wyłącznie) – swoją popularność bez dwóch zdań zawdzięczają działaniu na nasz układ nerwowy. Wśród powodów sięgania po tego typu środki najczęściej wymienia się chęć zapomnienia o problemach, potrzebę bycia akceptowanym przez otoczenie oraz zaimponowania grupie znajomych, pragnienie poprawienia swojej kondycji fizycznej lub możliwości przyswajania wiedzy, szukanie nowych wrażeń i ciekawość oraz presję społeczną. Rzeczywiście, po przyjęciu substancji psychoaktywnej na ogół doświadczamy chwilowej przyjemności: rozluźniamy się, przestajemy odczuwać stres, lęk i zmęczenie, stajemy się bardziej odważni i towarzyscy. Należy jednak pamiętać, że substancje psychoaktywne i ich nadmierne spożywanie (czasami wystarczy jednorazowe, silne zatrucie) prowadzi zarówno do skutków ubocznych natury somatycznej (m.in. ostrych zatruć oraz uszkodzeń narządów wewnętrznych), jak i psychicznej (zaburzeń osobowości i zachowania, zaburzeń afektywnych, uzależnień czy zespołów abstynencyjnych).

Dostępne substancje psychoaktywne możemy podzielić na kilka kategorii:

– depresanty, czyli substancje o opóźniającym działaniu na nasz układ nerwowy; do depresantów należą: alkohol, eter, benzodiazepiny oraz opioidy (opium, morfina, heroina itd.);

– stymulanty – środki, które pobudzają nasz układ nerwowy, takie jak efedryna, amfetamina i jej pochodne, n-metyloksantyny (kofeina, teofilina, teobromina) oraz kokaina;

– psychodeliki – ich działanie polega na wywoływaniu zaburzeń w ośrodkowym układzie nerwowym; do psychodelików zaliczamy m.in.: MDMA, MDA, meskalina, DOM i LSD-25;

– konopie indyjskie oraz ich pochodne – łączą w sobie różne działania: oddziałują zarówno stymulująco, jak i depresyjnie, a dodatkowo wykazują cechy psychodelików; należą do nich THC, marihuana, haszysz itp.

Depresanty są popularne przede wszystkim wśród osób zestresowanych, pragnących się rozluźnić i zrelaksować. Ich nazwa pochodzi bezpośrednio od sposobu działania – substancje te oddziałują na układ nerwowy depresyjnie, czyli uspokajająco i spowalniająco. Sprawiają, że zmniejsza się nasze odczuwanie lęku, a my na chwilę zapominamy o problemach. Jako że skutkiem spożywania depresantów (takich jak alkohol) jest ułatwienie zasypiania, często stosowane są jako doraźny „środek nasenny”. Nie jest to jednak dobry sposób – takie „leczenie” bezsenności może skończyć się groźnym uzależnieniem. W dodatku w dużych dawkach depresanty mogą doprowadzić do utarty świadomości, a nawet śmierci.

Stymulanty w pewnym sensie działają odwrotnie niż depresanty – skutkiem ich zażywania jest pobudzenie układu nerwowego. Wiele osób stosuje je w sytuacjach, w których nie chcą lub nie mogą pozwolić sobie na sen: podczas prowadzenia pojazdów, w celu całonocnej nauki lub po to, by wytrzymać do końca imprezy. Studenci często uważają przyjmowanie stymulantów za świetny sposób na sesję: dzięki nim mogą nie spać przez całą noc i zapamiętać dużą porcję materiału. Niestety, po upływie czasu działania stymulantów czują się znacznie gorzej i odczuwają zmęczenie ze zdwojoną siłą. Nadużywanie tych środków grozi również chorobami układu sercowo-naczyniowego oraz stanami lękowymi.

Wbrew powszechnemu przekonaniu psychodeliki nie powodują halucynacji. Wywołują zaś zaburzenia percepcji, dziwaczne myślenie i zmienione stany świadomości. Do skutków ubocznych przyjmowania tych substancji należą zaburzenia percepcji i osobowości, zaburzenia społeczne oraz emocjonalne.

Popularne konopie indyjskie oraz ich pochodne zniekształcają postrzeganie rzeczywistości, zaburzają zdolność do logicznego myślenia, pamięć oraz koordynację ruchową. Już po jednym dniu od odstawienia tych substancji możemy się zaś spodziewać objawów zespołu abstynencyjnego: nieustannego rozdrażnienia, senności (lub przeciwnie – problemów ze snem), apatii, bólu głowy oraz zaburzeń łaknienia.