Nawroty uzależnienia – Dlaczego się pojawiają?

Nawroty uzależnienia to procesy, w których dochodzi do ponownego uaktywnienie się psychologicznych mechanizmów uzależnienia, objawiających się zmianami w psychologicznym funkcjonowaniu osoby uzależnionej. Cały proces wychodzenia z nałogu to często sinusoida, pełna wzlotów i niestety też upadków. Dlatego też ryzyko wystąpienia nawrotu jest całkiem spore. Głównie dlatego, że stan trzeźwości to skomplikowany proces, za którym powinno iść wiele istotnych zmian, a nie jedynie abstynencja. Dowiedz się już, teraz kiedy ryzyko nawrotu uzależnienia jest największe i jak się przed tym ustrzec.

Czym jest nawrót uzależnienia?

Głównym warunkiem wyjścia z uzależnienia i rozpoczęcia leczenia jest najpierw zrezygnowanie z używek czy substancji bądź czynności, która prowadziły do powstania negatywnego w skutkach nałogu. Dobrym przykładem jest tutaj alkoholizm, przy którym nie ma możliwości wyjścia z uzależnienia bez abstynencji, czyli zrezygnowania z picia alkoholu.

Jednak to nie abstynencja jest kluczem do wyjścia z nałogu. Niezbędna jest trzeźwość w dłuższej perspektywie czasowej, a także przejście przez kilka kluczowych faz trzeźwości, gdzie najważniejsza wiąże się z dokonaniem zmian w psychice, a także w codziennym funkcjonowaniu i życiu. Bez tego znacznie wzrasta ryzyko nawrotów uzależnienia.

Jedynie wyćwiczenie mechanizmów radzenia sobie w trudnych sytuacjach sprawia, że jesteśmy w stanie poradzić sobie w chwilach zwątpienia, stresu i pełnych negatywnych emocji. O utratę kontroli wcale nie jest trudno, więc już teraz dowiedz się, dlaczego dochodzi do nawrotów uzależnienia i jak im zapobiegać.

Dlaczego dochodzi do nawrotów uzależnienia?

Uzależnienie to choroba, z którą trzeba nauczyć się żyć. Utrata kontroli czy właśnie powrót do uzależnienia często wiąże się z sytuacjami stresogennymi, które w ostatnim czasie występowały w życiu uzależnionego. Nie jest to żelazna zasada, jednak trzeba przyznać, że poważne zmiany, które w pewnym sensie sprawiają, że wypracowane nawyki, stabilność i rutyna zaczynają się chwiać lub zostają całkowicie zniszczone, mają wpływ na nawrót uzależnienia.

Przykładem może być utrata pracy, problemy finansowe, śmierć bliskiej osoby czy też rozwód bądź też rozstanie z ukochaną osobą. Udowodniono, że sytuacje stresujące mają realny wpływ na zwiększone ryzyko powrotu do nałogu – szczególnie w przypadku alkoholizmu, narkomani, uzależnienia od gier hazardowych itd.

Uzależnienie jest tak podstępną chorobą, że wystarczy nawet chwilowa utrata kontroli, impuls, myśl, spotkanie osób, które namawiają do wypicia alkoholu czy zażycia narkotyku, aby kilkumiesięczna czy kilkuletnia terapia została całkowicie odsunięta na boczny tor.

Zazwyczaj wymieniamy 2 główne rodzaje wyzwalaczy uzależnienia:

wewnętrzne – związane są z emocjami, takimi jak złość, smutek, samotność, stres, strach, ekscytacja czy duża pewność siebie;
zewnętrzne – wyzwalaczami zewnętrznymi mogą być osoby, które również są uzależnione, ale też miejsca, które umożliwiają dostęp do używek, np. bar, w którym alkoholik spożywał najczęściej alkohol, momenty lub sytuacje, kiedy odbywało się zażywanie używki itd.

Jak przebiega proces nawrotu uzależnienia?

Proces nawrotu składa się z 4 głównych etapów. Na każdym z nich można wdrożyć konkretne działania, które pomogą w oparciu się przed nawrotem uzależnienia. Oto one:

Etap 1 – Stabilizacja

Osoba uzależniona na tym etapie wdrożyła już zmiany w swoim życiu, aby powrócić do funkcjonowania w społeczeństwie. Zmianie uległ również wygląd uzależnionego. Wtedy ryzyko nawrotu jest najmniejsze, mimo tego, że raz na jakiś czas przemykają przez głowę myśli o powrocie do nałogu. Na tym etapie uzależniony im nie ulega.

Etap 2 – Spokojny nawrót

Myśli związane z alkoholem, narkotykami czy innymi używkami stają się coraz intensywniejsze i przez to trudno jest je ignorować. Do tego zaczyna dochodzić zmiana w zachowaniu. Nawet niewielkie odstępstwa powinny wzbudzić czujność u domowników. Uzależniony powoli zaczyna decydować się na razie na delikatne odstępstwa od reguł.

Etap 3 – Umiarkowany nawrót

Powrót do starych zachowań staje się już coraz bardziej realny, a myśli na ten temat już nie ustępują. Połączone jest to również z wyraźną zmianą zachowań, np. rezygnowanie z nowych pasji czy jedzenie mniejszej ilości posiłków. Dochodzi do tego też zmiana w wyglądzie, która wiąże się przede wszystkim z utratą wagi. To ostatni moment, aby domownicy zareagowali, gdyż na tym etapie nawet osoby z zewnątrz mogą dostrzec zmiany, zachodzące u uzależnionej osoby.

Etap 4 – Nawrót

Ostatni etap to już typowy nawrót do uzależnienia. Objawia się to odsunięciem od siebie rodziny i bliskich osób, utratą wagi ciała, ale też powrotem do dawnych zachowań, zwyczajów, a często też odnawianiem starych, toksycznych znajomości. Myśli uzależnionego zachęcają go coraz intensywniej do tego, aby wrócić do nałogu i w nim trwać.

Jak zapobiegać nawrotowi uzależnienia?

Najważniejsze jest to, aby zareagować jak najszybciej i nie bagatelizować objawów nawrotu uzależnienia. Dobrym pomysłem będzie stworzenie strategii działania na wypadek, gdy poczujemy, iż używki coraz częściej pojawiają się w naszych myślach, a powrót na drogę nałogu staje się coraz bardziej realny.

Bardzo istotne staje się również, aby zapobiegać nawrotowi poprzez przestrzeganie 4 kluczowych zasad, czyli:

unikanie uczucia głodu – w przypadku alkoholików mowa tutaj o głodzie alkoholowym,
unikanie rozdrażnienia i złości – negatywne emocje znacznie częściej prowadzą prosto w ramiona nałogu,
unikanie samotności – nawiązywanie relacji w pracy, w szkole i w sąsiedztwie jest bardzo pomocne, nowe osoby nie będą patrzyły na Ciebie pod pryzmatem uzależnienia,
unikanie zmęczenia – balans między pracą, terapią, zainteresowaniami czy obowiązkami domowymi a odpoczynkiem i chwilą dla siebie jest kluczowy.

Opracuj strategię działania w razie kryzysu

Walka z uzależnieniem to skomplikowana i długa droga. Bardzo ważne staje się to, aby już z wyprzedzeniem stworzyć specjalny plan działania, który będzie można wdrożyć w sytuacji, gdy chęć sięgnięcia po używkę czy alkohol stanie się niebezpiecznie duża.

Pierwszym krokiem podczas ustalania strategii w chwili kryzysowej jest szczerość. Znajdź osobę, której możesz zaufać i powiedz jej o swoich obawach i lękach. Zakomunikuj, że ryzyko nawrotu uzależnienia staje się obecnie coraz większe. Czasami nawet sama rozmowa może być wystarczająca i odsunie ryzyko nawrotu.
Skup się na teraźniejszości – praca z samym sobą również jest bardzo ważna. Postaraj się skupić myśli na sobie tu i teraz. Zapomnij o przeszłości i przestań obawiać się przyszłości. Dzięki temu znacznie łatwiej zapanujesz nad własnymi emocjami. Zyskasz wtedy kontrolę nad swoim życiem, którą bezustannie odbiera Ci uzależnienie.
Poszukaj wsparcia z zewnątrz – jeśli czujesz, że ryzyko staje się coraz większe, to koniecznie zacznij działać. Tym razem postaw na zwrócenie się o pomoc do osób z zewnątrz. Warto mieć kontakt do sprawdzonego terapeuty, który może szybko przyjąć Cię na wizytę, aby nie pozwolić, by doszło do nawrotu. Dobrą alternatywą może być też grupa wsparcia, do której warto należeć i regularnie spotykać się z osobami o podobnych problemach.
Lista z rozwiązaniami – wszystkie wcześniejsze punkty warto spisać na kartce, którą zawsze możesz mieć w kieszeni, ale oprócz tego nie zapomnij też o tym, aby zapisać listę potencjalnych problemów, które mogą Cię spotkać ze sposobami na ich rozwiązanie. Zastanów się wcześniej, jakie sytuacjach, emocje i skojarzenia mogą przyciągnąć Cię do powrotu do picia, zażywania narkotyków itd., a następnie dopisz, w jaki sposób można sobie z nimi poradzić. To taki list z przyszłości, który stanie się niezwykle cenny w chwilach kryzysowych.

Nawrót uzależnienia – jak rozpoznać objawy i uchronić się przez ryzykiem wystąpienia nawrotu

W trakcie terapii uzależnienia warto wierzyć w sukces i mieć nadzieję na normalne życie. Nie oznacza to, że wskazany jest stuprocentowy, nierealistyczny optymizm. Warto mieć na uwadze, że nawet wieloletni abstynenci niejednokrotnie doświadczają powrotu do starych zachowań, znane również jako nawrót uzależnienia. Tylko akceptując ten fakt, możemy odpowiednio przygotować się do radzenia sobie z taką sytuacją, a nawet jej zapobiec.

Zgłoszenie się na terapię to wielki sukces nałogowca. Choć otoczenie prawdopodobnie nie ma problemu z zauważeniem prezentowanych przez niego nieprawidłowych wzorców zachowania, on sam przez wiele lat może nie dostrzegać w nim niczego złego. Mechanizmy alkoholizmu czy narkomanii skutecznie chronią chorego przed zdaniem sobie sprawy z powagi sytuacji. Osoba uzależniona żyje w świecie iluzji: jest przekonana, że jej picie jest „normalne” i niepodyktowane przymusem, zawsze jest w stanie usprawiedliwić kolejny opróżniony kieliszek, a pojawiające się w różnych dziedzinach życia trudności tłumaczy zupełnie innymi przyczynami. Terapia nałogu skupia się właśnie m.in. na rozbrajaniu tych zafałszowujących rzeczywistość mechanizmów oraz obron chorego. Alkoholik uczy się żyć bez picia, nabywa umiejętności niezbędne do konstruktywnego radzenia sobie z problemami oraz układa swoje życie na nowo – tak, by alkohol nie był w nim potrzebny.

Przejście terapii oraz właściwe wdrożenie w życie poznanych na niej technik działania stanowi ogromny krok w kierunku zdrowego, trzeźwego funkcjonowania. Bardzo wielu alkoholików, którzy odbyli leczenie, żyje zupełnie prawidłowo. Nie oznacza to jednak, że w pełni pokonali uzależnienie i stali się całkowicie zdrowi. Uzależnienie jest chorobą przewlekłą. Oznacza to, że jeśli już raz na nią zachorujemy, będzie nam ona towarzyszyła do końca życia. Jedynym, co możemy zrobić, jest wprowadzenie jej w stan „uśpienia” i codzienne pokonywanie swoich słabości i nie dopuszczenie do takich sytuacji jak nawrót uzależnienia.

Nawet jeśli alkoholik nie pije od wielu lat i wydaje się być wolny od dotychczasowych przyzwyczajeń, wciąż musi liczyć się z ryzykiem wystąpienia nawrotu. Szczególnie niebezpieczne bywają takie wyjątkowe sytuacje jak przepracowanie, nadmierny stres czy konflikty z bliskimi osobami. Pogorszone funkcjonowanie może okazać się fatalne w skutkach: chory jest słabszy i trudniej mu zapanować nad ryzykiem powrotu do nałogu.

Bardzo ważnym elementem profilaktyki, dzięki której nie pozwolimy, aby nawrót uzależnienia był problemem, jest umiejętność rozpoznawania symptomów, które mogą doprowadzić do kryzysu. Istnieją również pewne środki zapobiegawcze, które możemy wdrożyć, by zmniejszyć prawdopodobieństwo pojawienia się chwil załamania.

Pierwszą kwestią, o której nie należy zapominać, jest prowadzenie higienicznego trybu życia. Istotne są takie jego elementy jak zdrowe odżywianie, właściwe pory oraz ilość snu, ćwiczenia fizyczne oraz przeznaczanie odpowiedniej ilości czasu na odpoczynek. Nie należy dopuszczać do zbytniego przemęczenia lub przepracowania, gdyż czując się źle i słabo, mamy mniejszą szansę na zapanowanie nad pokusą. Czasami, gdy trzeźwy alkoholik czuje się wyjątkowo źle, może dojść do wniosku, że napicie się nie zmieni jego stanu w zbyt dużym stopniu („Nie mam nic do stracenia, nie będzie już gorzej”), a przy braku szybkiej interwencji, taka chwila słabości może bardzo łatwo zamienić się w nawrót uzależnienia.

Jednym z sygnałów ostrzegawczych, na które powinniśmy zwracać uwagę, jest mniej satysfakcjonujący kontakt z otoczeniem. Chory boryka się z ciągłym zniecierpliwieniem i drażliwością, a zachowanie innych ludzi wyprowadza go z równowagi. Pojawia się stres oraz sprzeczki o mało istotne drobiazgi. Może wystąpić także skłonność do użalania się nad sobą. Pacjent ma wrażenie, że nikt go nie rozumie, a jego ogromne wysiłki nie są doceniane. Wszystkie te objawy mogą łączyć się ze smutkiem, przygnębieniem, brakiem motywacji do działania, a nawet depresją. W takiej sytuacji tylko krok może dzielić go od poszukiwania pocieszenia w butelce wódki.

Czasami sytuacja wydaje się być wręcz odwrotna: po długim czasie zachowywania abstynencji trzeźwy alkoholik może poczuć przesadną pewność siebie. Bardzo niebezpieczne może okazać się poczucie, że uzależnienie zostało w pełni pokonane, a czujność przestała być potrzebna. Chory może wówczas całkowicie porzucić terapię pogłębioną, przestać pojawiać się na spotkaniach grupy wsparcia lub wspólnoty Anonimowych Alkoholików. W takiej sytuacji bardzo często dochodzi do rozluźnienia samodyscypliny, a nawet prób udowodnienia sobie i otoczeniu, że nie ma przeciwwskazań do powrotu do picia kontrolowanego, co bardzo szybko przejdzie w nawrót uzależnienia.

Aby z jak największym prawdopodobieństwem uchronić się przed ryzykiem wystąpienia nawrotu, nigdy nie należy w pełni wyzbywać się odpowiedniej czujności. Bardzo pomocne może okazać się zdobycie jak największej ilości informacji na temat swojej choroby, jak również informacji czym jest nawrót uzależnienia. Tylko pełna świadomość o przewlekłości, a także o niebezpieczeństwach jakie mogą wystąpić, kiedy chory przeżywa gorszy okres, są w stanie zapewnić nam należytą ochronę. Jeśli zauważymy u siebie opisane wyżej objawy, warto spotkać się z terapeutą lub pojawić się na odbywającym się w pobliżu mitingu AA. Dobrym pomysłem jest również wykonanie telefonu do przyjaciela-alkoholika lub szczera rozmowa w cztery oczy.