Do niedawna najbardziej rozpowszechnionymi uzależnieniami były alkoholizm, narkomania oraz palenie tytoniu. XXI wiek przyniósł nam jednak kolejne zagrożenie – dopalacze. Dopalacze zło XXI wieku.  Co sprawiło, że tego typu środki pojawiły się na rynku? Czy fakt, iż są one legalne, a przez to znacznie łatwiej dostępne niż niedozwolone substancje psychoaktywne, sprawia, że ich zażywanie jest bezpieczniejsze dla zdrowia.

„Dopalacze” to termin daleki od naukowego – używa się go w języku potocznym, na określenie różnego rodzaju produktów zawierających substancje psychoaktywne, które nie znajdują się na liście środków kontrolowanych przez ustawę o przeciwdziałaniu narkomanii. Innymi słowy: są to substancje psychoaktywne, które nie widnieją w spisie środków zakazanych, a więc są „legalne”. Niestety, wiele osób zdaje się wierzyć, że skoro ustawodawcy nie zabronili posiadania pewnych wyrobów, automatycznie oznacza to, że są one nieszkodliwe dla zdrowia. Jednak jak pokazują choćby przykłady papierosów czy alkoholu, przekonanie to jest całkowicie błędne.

Historia dopalaczy rozpoczęła się w latach 90-tych. To właśnie wtedy Donal O’Dwyer otworzył Herbal Highs – najstarszy na świecie sklep z tego typu używkami. Sprzedawane w nim produkty były i zawierały takie ekstrakty roślinne jak np. nasiona powoju czy ma-huang. Prawdziwą popularność przyniosła jednak dopalaczom dopiero era internetu. Wiedza na temat dostępnych środków odurzających rozprzestrzeniała się z prędkością światła, a użytkownicy chętnie polecali sobie sprawdzone specyfiki i wymieniali się informacjami na temat możliwości ich zdobycia. Obecnie dopalacze są w Wielkiej Brytanii nielegalne, co budzi pewne kontrowersje. Bo czy karanie za sprzedaż tego typu substancji rzeczywiście zmniejsza ich popularność? A może zrównuje działania do tej pory zarejestrowanych sklepów z tym, co robią dealerzy sprzedający dopalacze niewiadomego pochodzenia?

Nie ulega wątpliwości, że wszystkie dopalacze są bardzo niebezpieczne i wykazują negatywny wpływ na zdrowie swoich użytkowników. Najogólniej rzecz biorąc ich wytwórcy starają się stworzyć środki, które jak najwierniej odwzorowywałyby działanie narkotyków, których sprzedaż jest zabroniona przez prawo. Używają do tego celu przede wszystkim związków syntetycznych, choć zdarzają się również składniki pochodzenia naturalnego. Jest to działanie pod presją czasu – receptury nieustannie ulegają zmianom, ponieważ producenci sprzedają dany środek tylko do momentu, aż znajdzie się on na liście substancji zakazanych przez prawo. Wówczas należy znaleźć kolejny sposób na wywołanie podobnego efektu psychoaktywnego, używając do tego innych surowców. Co to oznacza dla użytkownika? Przede wszystkim to, że nie ma on pojęcia, co zażywa.

Nielegalne narkotyki są bardzo szkodliwe, jednak stanowią zło dobrze poznane. Innymi słowy, ich oddziaływanie na ludzki organizm było badane przez lata, dzięki czemu znamy profil i mechanizmy ich działania, skutki uboczne, wpływ długofalowe oraz skuteczne metody pomocy osobom znajdującym się pod ich wpływem oraz od nich uzależnionym. W przypadku dopalaczy te wszystkie kwestie stanowią jedną, wielką niewiadomą. Trudno domyślić się, co zażyła dana osoba, czego można spodziewać się po jej zachowaniu oraz jakie konsekwencje będzie to miało dla jej organizmu w przyszłości. W przypadku wystąpienia działań niepożądanych, wezwany personel medyczny często okazuje się bezradny. Ratownicy nie mają pojęcia, jak pomóc pacjentowi i co robić, by jeszcze bardziej mu nie zaszkodzić. Czasami ich działania wykazują małą, a nawet zerową skuteczność. Często zdarza się, że użytkownik staje się nieobliczalny, reaguje agresją skierowaną przeciwko sobie lub otoczeniu, przez co jest po prostu niebezpieczny. Niestety, nie ma możliwości prowadzenia dokładnych badań na dopalaczach, a ich skład zmienia się jak w kalejdoskopie. Środek sprzedawany pod tą samą nazwą po krótkim czasie może całkowicie zmienić skład, co uniemożliwia usprawnienie pomocy również w przyszłości. Nie wiadomo również, jakie ilości danych substancji są stosowane do produkcji konkretnych dopalaczy, co utrudnia określenie ich dawki śmiertelnej. Producenci nie zawsze dokładnie opisują swoje wyroby, przez co na wielu opakowaniach może brakować ich pełnego składu.

Szczególnie zagrożoną grupą jest, oczywiście, młodzież. Eksperymentowanie z różnego rodzaju używkami stanowi charakterystyczny element okresu dojrzewania. Młodzi ludzie odrzucają dotychczasowe autorytety, takie jak rodzice czy nauczyciele. W tym wieku zależy im przede wszystkim na akceptacji rówieśników, którzy niejednokrotnie namawiają ich na zażywanie substancji psychoaktywnych. Młody umysł nie jest w stanie w pełni zrozumieć zagrożeń, jakie się z tym wiążą – na tym etapie nastolatki czują się „niezniszczalne” i nie obawiają się negatywnego wpływu takich działań na własne zdrowie. Tymczasem to właśnie w tak młodym wieku skutki te mogą być najbardziej dotkliwe. Zarówno ciało, jak i mózg oraz cały układ nerwowy młodej osoby nie są jeszcze w pełni wykształcone, przez co nie mają dostatecznej ochrony. W dodatku środki psychoaktywne mogą skutecznie zahamować rozwój nastolatka, powodując m.in. problemy z pamięcią i zdolnością uczenia się, zaburzenia w obszarze układu nagrody oraz znacznie gwałtowniejsze w przebiegu uzależnienie.