Alkoholizm oraz inne uzależnienia uznane zostały za choroby chroniczne. Celem ich terapii jest więc zachowanie abstynencji i wypracowanie mechanizmów, które pozwolą nałogowcowi czerpać satysfakcje z życia z dala od substancji. Jak wygląda to leczenie i w jaki sposób osiągane są powyższe cele?

Choć uzależnienia są odwiecznymi problemami towarzyszącymi ludziom od pokoleń, a poziom świadomości na ten temat nieustannie się podnosi, wciąż powszechne są stereotypy zniekształcające wyobrażenie o tzw. „odwyku”. Wiele osób uważa, że alkoholikom aplikowane są „cudowne” leki, które bez wysiłku opanowują ich głód substancji. Niektórzy ludzie są przekonani, iż uzależnienie jest wyborem, a wyjście z niego zależy wyłącznie od woli chorego. Jeszcze inni twierdzą, że wystarczy odizolować nałogowca od alkoholu czy narkotyków lub porządnie „nastraszyć” konsekwencjami jego zachowania, by raz na zawsze zapomniał o swoim problemie i nauczył się żyć normalnie.

Wszystkie tego typu twierdzenia wynikają z niewiedzy i niezrozumienia mechanizmów nałogu. To właśnie one sprawiają, że alkoholik czy narkoman przez bardzo długi czas nie zdaje sobie sprawy z utraty kontroli nad swoim życiem, a nawet, kiedy zostanie o niej uświadomiony i zechce przerwać błędne koło – nie potrafi tego zrobić.

Pierwszym krokiem w kierunku zdrowienia jest wzbudzenie w osobie uzależnionej motywacji do podjęcia terapii. Nie jest to łatwe zadanie – często powolne, stopniowe wskazywanie konsekwencji picia nie wystarcza i konieczna jest tzw. „interwencja”. Stanowi ona spotkanie kilku osób bliskich nałogowcowi, które w stanowczy sposób uświadomią mu fakty związane z jego chorobą. Ważne jest również powstrzymanie się od pomagania alkoholikowi: nie należy spłacać jego długów, usprawiedliwiać jego nieobecności w pracy lub kryć go przed rodziną i znajomymi. W ten sposób chory nie ma możliwości doświadczenia skutków swojego postępowania, a tym samym nie widzi potrzeby jego zmiany.

Kolejnym etapem, stanowiącym właściwy początek leczenia, jest tzw. terapia podstawowa. Zwykle odbywa się ona na oddziale leczenia uzależnień lub w poradni o podobnym profilu. Cechami charakterystycznymi dla tej fazy są duża intensywność zajęć terapeutycznych, przewaga spotkań grupowych nad indywidualnymi oraz dość schematyczny program spotkań bazujący na programie placówki, w której się odbywają. Leczenie stacjonarne odbywa się w grupach liczących od siedmiu do czternastu osób, trwa od pięciu do ośmiu tygodni, a pacjenci czują się w jego czasie bardziej jak w szkole, niż w szpitalu. Trwające kilka godzin dziennie zajęcia terapeutyczne obejmują spotkania w grupie, wspólne omawianie zadanych wcześniej prac pisemnych, mini wykłady, a także oglądanie filmów edukacyjnych. Można powiedzieć, że leczenie to opiera się przede wszystkim na psychoterapii i psychoedukacji. Na tę chorobę nie ma magicznej tabletki czy zastrzyku, należy więc wpłynąć na psychikę alkoholika za pomocą nowych informacji i rozmów, a także wyposażyć go w narzędzia potrzebne do zmiany sposobu myślenia i reagowania.

Faza terapii podstawowej ma dwa etapy połączone z odmiennymi celami. Pierwszym jest analiza destrukcji alkoholowej, czyli uświadomienie pacjentom skutków ich nałogowego picia w różnych sferach życia. W ten sposób chorzy maja okazję zmienić swoje nastawienie do dotychczasowych nałogowych zachowań, zauważyć ich dramatyczne konsekwencje oraz odblokować „zapijane” do tej pory uczucia. Drugim etapem tej fazy jest nauka umiejętności potrzebnych do trzeźwego życia. Pacjent zostaje wyposażony w wiedzę i umiejętności ułatwiające zachowanie abstynencji od alkoholu oraz powrót do „normalnego” funkcjonowania psychologicznego i społecznego. Najczęściej poruszanymi tematami są: radzenie sobie z głodem alkoholowym, zapobieganie nawrotom choroby, radzenie sobie z emocjami, budowanie i korzystanie z sieci wsparcia, organizacja czasu i asertywność, ze szczególnym uwzględnieniem asertywnego odmawiania alkoholu.

Kiedy pierwsza faza terapii dobiega końca, chory jest dopiero na początku „trzeźwienia”, a jego decyzja o abstynencji jest krucha. Dysponuje wiedzą i nowymi przekonaniami dotyczącymi swojej choroby, ale jeszcze nie jest w stanie stwierdzić, czy będzie w stanie przekuć je w działania. Wielu alkoholików po kilku miesiącach od wyjścia z ośrodka wraca do picia, dlatego też potrzebny jest kolejny etap terapii odbywający się już w trybie ambulatoryjnym, czyli w poradni leczenia uzależnień. Kontynuacja leczenia nazywana jest terapią pogłębioną, trwa ok. dwudziestu dwóch miesięcy i polega na indywidualnych spotkaniach z terapeutą, grupą wsparcia oraz warsztatach terapeutycznych. Sesje te są zwykle mniej schematyczne, a program terapeutyczny jest elastyczny i na bieżąco dostosowywany do aktualnych potrzeb chorego. Do metod pracy należą: wymiana doświadczeń pomiędzy członkami grupy, wspieranie szczerej i otwartej komunikacji oraz analiza problemów aktualnie przeżywanych przez pacjenta. Najczęściej poruszanymi tematami są zaś: kontakty z rodziną, problem poczucia winy, odzyskania zaufania, przeżywanie wstydu związanego z zachowaniami z okresu picia, unikanie sytuacji towarzyskich sprzyjających zapiciu, radzenie sobie z emocjami, głód alkoholowy. Niejednokrotnie zachodzi potrzeba do powracania do kwestii omawianych podczas terapii podstawowej oraz powtórne uświadomienie pacjentowi, że wciąż jest osobą uzależnioną.