Teoretycznie psycholog, psychoterapeuta, psychiatra, a nawet coach zajmują się tą samą dziedziną – psychiką człowieka. W praktyce jednak zawody te bardzo się między sobą różnią. Do ich wykonywania potrzebne są zupełnie inne kwalifikacje, uzyskiwane w różnych szkołach. Ponadto przedstawiciele tych profesji posługują się odrębnymi metodami oraz technikami i przy wykonywaniu swoich obowiązków mogą opierać się na różnych założeniach czy teoriach naukowych. Czym dokładnie różnią się te wszystkie zawody? Jaki specjalista pomoże nam przy konkretnych problemach?
Podejście do zdrowia psychicznego oraz dbania o nie zmieniało się przez lata. Niegdyś osoby z problemami w tym zakresie traktowane były bez szacunku, zaś rolą szpitali psychiatrycznych nie było ich leczenie czy poprawianie komfortu ich życia, lecz odizolowanie ich od reszty społeczeństwa. Na szczęście z czasem nasza wiedza na temat skomplikowanych mechanizmów rządzących ludzką psychiką znacznie się poszerzyła. Dzisiaj wiemy już, jak rozpoznać wiele chorób i nieprawidłowości dotyczących przeżywania oraz zachowania, a także posiadamy skuteczne metody i narzędzia do ich leczenia. Niestety, za wiedzą naukową i medyczną nie zawsze jednak idzie społeczna świadomość. Wielu ludzi wciąż bagatelizuje problemy psychologiczne, błędnie sądząc, że każdy człowiek powinien być w stanie poradzić sobie z nimi samodzielnie. Tymczasem nie mamy takich oporów, kiedy potrzebujemy pomocy innych specjalistów. Gdy boli nas ząb, udajemy się do dentysty. Kiedy zmagamy się z łuszczycą lub uporczywym trądzikiem, bez ociągania umawiamy się na wizytę do dermatologa. Rozumiemy, jak wielką pomocą może się okazać porada dietetyka, okulisty czy laryngologa. Dlaczego więc tak zwlekamy z rozmową z psychologiem lub psychiatrą? Problemy ze zdrowiem psychicznym mogą mieć ogromnie wyniszczający wpływ na nasze życie. Wiele z nich może wręcz stanowić śmiertelne zagrożenie, o ile nie wdrożymy konkretnych działań w celu ich ujarzmienia lub całkowitego zniwelowania. Do kogo powinniśmy się zgłosić w przypadku konkretnego rodzaju trudności?
Chyba pierwszym skojarzeniem większości z nas byłby w takim wypadku psycholog. Aby móc się w ten sposób tytułować, należy ukończyć 5-letnie, jednolite studia magisterskie na kierunku psychologia. Wbrew powszechnej opinii, psycholog nie może prowadzić terapii – aby móc to robić, musi ukończyć dodatkowy, trwający kilka lat kurs. Nie ma również prawa do przepisywania leków – takie uprawnienia posiada wyłącznie lekarz, czyli osoba po studiach medycznych. Psycholog może zaś udzielać diagnozy, opiniować, zajmować się poradnictwem, posługiwać się testami psychologicznymi, prowadzić psychoedukację, badać sprawność intelektualną pacjenta, jego osobowość oraz występujące zaburzenia, a także wystawiać zaświadczenia o zdrowiu psychicznym. Przyjmuje się, że wizyta u psychologa jest najlepszym pomysłem wtedy, gdy zmagamy się z jakimiś problemami, które utrudniają nam codzienne funkcjonowanie i obniżają jakość życia (np. problemy w związku, żałoba, strata, uczucie apatii lub przygnębienia, trudności w relacji z dzieckiem, rodzicem, pracodawcą lub inną osobą, nadużywanie substancji psychoaktywnych lub czynności, zaburzenia seksualne). Zwykle są to więc problemy związane z funkcjonowaniem psychologicznym, z którymi nie jesteśmy w stanie poradzić sobie samodzielnie, a wsparcie bliskich również nie jest wystarczające, jednak nie są to jeszcze poważne choroby wymagające farmakoterapii. W praktyce jednak możemy zwrócić się do psychologa niemal z każdym problemem. Dobry specjalista skieruje nas do innego fachowca, jeśli uzna, że potrzebne nam są bardziej zdecydowane kroki lub że pomoc osobie z określonym problemem nie odpowiada posiadanym przez niego kwalifikacjom.
Z kolei psychiatra (zawód nieustannie mylony z profesją psychologa) to lekarz medycyny, który uzyskał specjalizację z psychiatrii. W praktyce oznacza to, że każdy psychiatra odbył 6-letnie studia medyczne, a następnie udał się na trwający rok staż i zajmującą 5 lat specjalizację w dziedzinie psychiatrii. Niektórzy psychiatrzy zajmują się wybranym, wąskim zagadnieniem, np. psychoonkologią, psychoseksuologią, psychotraumatologią czy psychosomatyką. Psychiatra to jedyny specjalista z zakresu zdrowia psychicznego, który posiada uprawnienia do wystawiania recept. Do takiej osoby najlepiej udać się wtedy, gdy dręczą nas poważne problemy ze zdrowiem psychicznym, takie jak schizofrenia, choroba afektywna dwubiegunowa, depresja, zaburzenia odżywiania, uzależnienie, napady lękowe czy zaburzenia snu. Warto jednak pamiętać, że większość tego typu zaburzeń wymaga połączenia farmakoterapii z psychoterapią. Samymi lekami możemy unormować wydzielanie neuroprzekaźników i wyciszyć wiele objawów, jednak wiele chorób psychicznych wykracza poza przyczyny czysto biologiczne. Jeśli chcemy naprawdę sobie z nimi poradzić, musimy więc położyć nacisk na zmianę destrukcyjnych przekonań i zachowań, odzyskanie kontroli nad emocjami oraz przepracowanie kluczowych doświadczeń.
W takim wypadku musimy udać się do psychoterapeuty, czyli osoby, która posiada wyższe wykształcenie, a po studiach ukończyła kilkuletnie szkolenie z psychoterapii (trwające zwykle 4-6 lat), zwieńczone egzaminem i wydaniem stosownego dyplomu. Psychoterapeuta nie musi być psychologiem, jednak najlepiej wybrać takiego, który studiował właśnie na takim kierunku – dzięki temu zmaksymalizujemy szanse, że będzie to osoba posiadająca możliwie jak najszerszą wiedzę i kwalifikacje. Jednym z niezbędnych warunków ukończenia kursu jest odbycie terapii własnej, co eliminuje ryzyko przenoszenia na pacjentów swoich własnych, nieprzepracowanych problemów. Główną metodą stosowaną w psychoterapii jest rozmowa, choć terapeuta może sięgać także po inne narzędzia: odgrywanie scenek, rysowanie, medytację, pisanie itp. Do takiego specjalisty warto się udać m.in. wtedy, gdy nie możemy poradzić sobie z trudnymi wspomnieniami z przeszłości (np. tymi dotyczącymi traumatycznego dzieciństwa i nieprawidłowych relacji z rodzicami), doświadczamy długotrwałych lub powracających problemów związanych z rozmaitymi dziedzinami życia (np. nie potrafimy utrzymać stałego związku, czujemy się samotni, mamy problem z kompulsywnym objadaniem się lub zmagamy się z zaniżonym poczuciem własnej wartości). Na terapię mogą nas skierować także psycholog lub psychiatra. Wbrew powszechnemu przekonaniu, psychoterapeuta pomaga nie tylko osobom doświadczającym głębokich zaburzeń, ale również całkiem zdrowym ludziom, którzy pragną coś zmienić w swoim życiu, poznać samych siebie lub rozwinąć się w pożądanym kierunku. Wreszcie, psychoterapia może okazać się dobrym krokiem w sytuacji, gdy doskwierają nam jakieś dolegliwości somatyczne, jednak lekarze nie są w stanie znaleźć ich przyczyn. Bóle głowy lub problemy ze strony układu pokarmowego nierzadko mają podłoże psychologiczne.
Jeśli zależy nam na wspomnianym już rozwoju osobistym, dobrym wyborem może być także wizyta u tzw. coacha. To stosunkowo nowy zawód, którego nazwa oznacza dosłownie „trenera”. Podobnie jak trener sportowy, coach może pomóc nam rozwinąć swój potencjał i osiągnąć zamierzone cele. Do takiej osoby warto udać się zarówno wtedy, gdy mamy wrażenie, że nie dręczą nas żadne większe problemy, jak i wówczas, kiedy w naszym życiu panuje zastój, a my nie potrafimy ruszyć z miejsca i samodzielnie dokonać potrzebnych zmian. Pamiętajmy, że coachem może zostać właściwie każdy – na rynku dostępnych jest wiele kursów, które przygotowują do wykonywania tego zawodu. Przedstawiciel tej profesji nie posiada kwalifikacji do leczenia poważniejszych problemów psychologicznych – w ich przypadku należy zgłosić się do osoby wykonującej jeden z wcześniej opisanych zawodów. Jeśli jednak zależy nam na wykonaniu pewnej pracy nad sobą i doskonaleniu samego siebie – kilka spotkań z coachem może nam w tym bardzo pomóc.
Jedno jest pewne: jeśli czujemy, że nasze życie jest dalekie od ideału lub doświadczamy rozmaitych problemów psychologicznych, nie warto ich bagatelizować. Wizyta u specjalisty od zdrowia psychicznego to żaden wstyd – wręcz przeciwnie, jest to pierwszy krok do bardzo pozytywnych zmian! Oczywiście, wybór odpowiedniego fachowca również jest bardzo istotny i odgrywa kluczową rolę w powodzeniu całego przedsięwzięcia. Czasami może się okazać, że najlepszym rozwiązaniem będzie połączenie sił przedstawicieli więcej niż jednego zawodu. Najczęściej są to psychiatra i psycholog lub psychoterapeuta, którzy zajmują się naszym problemem w sposób kompleksowy, oddziałując zarówno na naszą biologię, jak i psychikę rozumianą jako emocje, przekonania oraz sposoby myślenia. Niezależnie od tego, jakiego rodzaju specjalistę postanowimy odwiedzić, niezwykle ważne jest wybranie odpowiedniej osoby, która podejdzie do naszych trudności z właściwym zaangażowaniem i będzie miała kompetencje niezbędne do tego, by skutecznie sobie z nimi poradzić.
Pierwszą rzeczą, na jaką należy zwrócić uwagę, jest wykształcenie specjalisty. Osoba, która nie ma się czego wstydzić w tym zakresie, z pewnością poda takie informacje na swojej stronie internetowej. Oprawione dyplomy bywają również elementem wystroju gabinetu psychiatry, psychologa czy terapeuty. Jeśli zaś nie możemy znaleźć takich wiadomości, możemy po prostu spytać o nie przez telefon podczas umawiania wizyty. Kolejną kwestią jest doświadczenie, jednak w jego przypadku trudno mówić o jednym, najlepszym wzorcu. Jedni wolą starszych specjalistów, którzy mają za sobą pracę nad wieloma różnymi przypadkami, ponieważ wierzą, że „praktyka czyni mistrza”, a każdy kolejny pacjent poszerza horyzonty danej osoby. Inni uważają, że młodzi terapeuci mają najbardziej aktualne podejście do poszczególnych problemów, a dodatkowo odznaczają się większym entuzjazmem, ponieważ nie zdążyli się jeszcze wypalić. Sami musimy zdecydować, które podejście jest nam bliższe, jednak warto zwrócić uwagę, w jakim wieku jest wybrany przez nas profesjonalista i jak długo utrzymuje się na rynku. Kolejną kwestią są opinie na temat danego specjalisty. Możemy o nie spytać znajomych (jeśli wiemy, że korzystali z tego typu pomocy) lub poszukać ich w internecie. Najważniejsze jest jednak to, jak sami czujemy się podczas rozmowy z konkretną osobą. Praca ze specjalistą od zdrowia psychicznego wymaga dużego zaufania i możliwości otworzenia się. Nie uda nam się to, jeśli nie polubimy danej osoby, nie obdarzymy jej zaufaniem i nie poczujemy, że „nadajemy z nią na tych samych falach”. Jeśli więc już podczas pierwszego spotkania czujemy, że nie dogadamy się z wybranym przez siebie coachem, psychologiem lub psychoterapeutą – najlepiej będzie poszukać kogoś innego.
