Choć wiemy, że wszystkie substancje psychoaktywne w negatywny sposób oddziałują na mózg oraz cały organizm człowieka, w naszej świadomości zakorzenił się podział na narkotyki „miękkie” oraz „twarde”. Ta klasyfikacja często bywa myląca, ponieważ nie można powiedzieć, że tylko część tego typu środków jest niebezpieczna, a po resztę można sięgać bez obaw o własne zdrowie.
Warto zaznaczyć, że narkotyki bywają dzielone ze względu na rozmaite kryteria. WHO, czyli Światowa Organizacja Zdrowia stosuje podział na: opiaty (np. heroina, morfina), psychostymulanty (np. amfetamina, metamfetamina), kokainę, marihuanę i haszysz, halucynogeny (np. DMT), psychodeliki (np. LSD-25), środki lotne (kleje), leki uspokajające i barbiturany, nikotynę, alkohol oraz steroidy.
Druga klasyfikacja została utworzona ze względu na działalnie fizjologiczne i jest stosowana w farmakologii. Według jej kryteriów możemy wyróżnić:
– stymulanty, czyli substancje pobudzające ośrodkowy układ nerwowy (amfetamina i jej pochodne: amfetamina, metaamfetamina, metylfenidat; efedryna i jej steroizomery: efedryna i pseudoefedryna; N-metyloksantyny: kofeina, teofilina, teobromina);
– depresanty, czyli substancje działające opóźniająco na ośrodkowy układ nerwowy (benzodiazepiny, np. diazepam, flunitrazepam; depresanty nasenne: alkohol, eter, barbiturany, chloroform, wodzian chloralu; opioidy, np. opium, kodeina, tramadol, morfina, heroina, metadon);
– psychodeliki, czyli substancje wywołujące zaburzenia w ośrodkowym układzie nerwowym (delirianty, np. skopolamina, atropina; pozostałe psychodeliki np. Salvinorin A, psychodeliki stymulacyjne, np. MDMA, MDA, meskalina, DOM, LSD-25, AMT, DMT, dysocjanty, np. podtlenek azotu, ketamina);
– konopie indyjskie i ich pochodne, np. THC (są wyróżniane jako osobna kategoria, ponieważ wykazują zarówno działanie stymulacyjne, jak i depresyjne, a ponadto posiadają cechy psychodelików).
Choć obie powyższe klasyfikacje wydają się bardziej precyzyjne, w prywatnych rozmowach oraz przekazach medialnych najczęściej pojawia się podział na narkotyki miękkie i twarde. Warto zaznaczyć, że jest on oficjalnie przyjęty wyłącznie w znanej z liberalnych przepisów Holandii – według prawa tego państwa używanie narkotyków „miękkich” jest legalne. Pozostałe kraje traktują ten podział w sposób umowny i nieregulowany prawnie.
Choć przepisy obowiązujące w Holandii uznawane jest za zbyt liberalne i niosące za sobą pewne zagrożenia, należy wspomnieć o statystykach mówiących, że taki podział zatrzymał niebezpieczny trend przechodzenia dużej liczby Holendrów z narkotyków miękkich na twarde. Powodem jest zaopatrywanie się w środki odurzające w tzw. coffee shopach i wynikający z tego mniejszy kontakt z dilerami oferującymi bardziej szkodliwe substancje. W efekcie Holandia ma bardzo niski przyrost nowych użytkowników heroiny, a poziom konsumpcji marihuany nie odbiega znacząco od średniej na terenie całej Europy.
Ścisłe, jednoznaczne rozróżnienie na narkotyki miękkie oraz twarde nie jest do końca możliwe, ponieważ szkodliwość każdej z substancji psychotropowych przez różnych specjalistów bywa oceniania w odmienny sposób. Można się nawet spotkać z dość skrajnym podejściem, według którego nie powinno się dzielić narkotyków na mniej oraz bardziej szkodliwe, ponieważ każda tego rodzaju substancja stanowi ogromne ryzyko dla zdrowia oraz życia osoby jej używającej.
Decydując się na przeprowadzenie takiego rozgraniczenia, z reguły bierze się pod uwagę dwa czynniki:
– wywoływanie uzależnienia fizycznego – w większości przypadków uznaje się, że jeśli dana substancja powoduje występowanie fizycznych objawów abstynencyjnych (np. drżenie mięśni, nadmierna potliwość, bóle brzucha, nudności), to można ją zaliczyć do narkotyków twardych;
– charakter oraz rozmiar szkód będących konsekwencją zażywania danej substancji: z reguły za miękkie narkotyki uznaje się środki psychoaktywne wywołujące uczucie rozluźnienia, łagodnie podwyższające nastrój lub zmieniające percepcję, zaś do twardych zalicza się takie, które mogą wywoływać nieprzewidziane reakcje lub w dłuższej perspektywie prowadzić do poważnych szkód zdrowotnych, psychicznych i społecznych, takich jak zakażenie HIV, wyniszczenie organizmu, choroby psychiczne, utrata pracy, bezdomność prostytuowanie się w celu pozyskania środków na zakup kolejnych działek itd.
Według powyższych kryteriów do miękkich narkotyków zaliczamy:
– marihuanę, która nie wywołuje uzależnienia fizycznego, ale jej wpływ na psychikę bywa oceniany w różny sposób. Istnieją badania naukowe wskazujące na to, że częste palenie marihuany powoduje trwały spadek koncentracji, zaburzenia w logicznym myśleniu, zaburzenia pamięci, spowolnienie intelektualne, a nawet może przyczyniać się do powstania schizofrenii. Należy jednak zaznaczyć, że dotyczy to osób, które sięgają po tę substancję codziennie lub co 2-3 dni – w takich dawkach marihuana, podobnie jak alkohol, może negatywnie wpływać na stan zdrowia;
– ecstasy (MDMA) – środek ten uchodzi za narkotyk stosowany okazjonalnie, ponieważ większość użytkowników zażywa go najczęściej przy okazji festiwali muzycznych i imprez klubowych. Pigułki potęgują doznania słuchowe i wzrokowe, ale nie uzależniają fizycznie. Ryzyko uzależnienia psychicznego rośnie, gdy dana osoba zażywa ecstasy częściej niż raz na kilka tygodni;
– LSD, czyli narkotyk, który wywołuje omamy i wyostrza percepcję. Nie stwierdzono, aby uzależniał fizycznie lub psychicznie, jednak przy częstym zażywaniu może powodować uszkodzenia mózgu, prowadzić do rozwoju psychoz i urojeń. U niektórych osób LSD nawet w minimalnej, jednorazowej dawce może wyzwalać stany psychotyczne i powodować myśli samobójcze;
– grzyby halucynogenne – podobnie jak inne narkotyki z grupy halucynogenów, nie wywołują uzależnienia fizycznego, a uzależnienie psychiczne również zdarza się rzadko. Niemniej skutki spożycia grzybów halucynogennych mogą być bardzo groźne szczególnie w przypadku osób niestabilnych emocjonalnie, o rozchwianej psychice, ze skłonnościami do depresji, lub paranoi.
Twarde narkotyki obejmują zaś:
– opioidy, czyli substancje oddziałujące na receptory opioidowe w mózgu, w tym pozyskiwane z maku pospolitego opiaty, np. kodeina, morfina, opium, heroina. Są to środki uznawane za najsilniej uzależniające (już po jednym zażyciu wywołują uzależnienie psychiczne). W bardzo krótkim czasie prowadzą do uzależnienia fizycznego, a ich stosowanie ma poważne następstwa, takie jak choroby (HIV, wirusowe zapalenie wątroby, choroby skóry, serca, układu krążenia), wyniszczenie i osłabienie organizmu, upośledzanie funkcjonowania w społeczeństwie (osoba uzależniona całe życie podporządkowuje zdobywaniu kolejnych porcji narkotyku, przez co zaniedbuje pracę, rodzinę, obowiązki domowe, podejmuje ryzykowane zachowania, wchodzi w konflikt z prawem);
– kokainę – narkotyk, który pobudza, zwiększa pewność siebie i odsuwa wszelkie zahamowania, a przez to sprzyja ryzykownym zachowaniom, które niejednokrotnie stwarzają zagrożenie dla zdrowia i życia. Bardzo groźne są również objawy kokainowego „dołka”, czyli stanu po ustąpieniu działania narkotyku (depresja, ahedonia, bezsenność, myśli samobójcze);
– amfetaminę, która podobnie jak kokaina nie powoduje uzależnienia fizycznego, ale bardzo silnie uzależnia psychicznie. Powoduje pobudzenie psychoruchowe, zwiększa skłonność do agresji, hamuje apetyt, zwiększa ciśnienie. Wymienione objawy w krótkim czasie prowadzą do wyniszczenia organizmu, osłabiają serce, układ krążenia, przyczyniają się do utraty wagi. Jeszcze bardziej niebezpieczna jest pochodna amfetaminy – metamfetamina, wykazująca silne działanie neurotoksyczne. Jej długotrwałe zażywanie prowadzi do upośledzenia procesów myślowych, powoduje psychozy i bardzo negatywnie wpływa na wygląd skóry, która staje się szara, sucha, z widocznymi owrzodzeniami i krostami.
